Lęk separacyjny charakteryzuje się nadmiernym cierpieniem i lękiem odczuwanym przez dziecko w sytuacji separacji z osobami z którymi się czuje silnie związane.
Najwięcej dzieci z tym rodzajem lęku diagnozuje się wśród dzieci w wieku szkolnym oraz u adolescentów. U niemowląt lęk separacyjny pojawia się w toku prawidłowego rozwoju – świadczy o prawidłowym rozwoju dziecka. Dzieci w wieku przedszkolnym również mogą wykazywać lęk w sytuacji rozstania z opiekunem.
Od naturalnej obawy przed rozstaniem lęk separacyjny różni się nasileniem objawów, czasem utrzymywania się lęku oraz charakterystycznymi myślami pojawiającymi się w sytuacji nieobecności opiekunów.
Myśli u osoby cierpiącej na lęk separacyjny ogniskują się wokół katastroficznych wizji wypadków, katastrof, śmierci, porwania, zagubienia – sytuacji które uniemożliwiłyby ponowne spotkanie z bliską osobą.
Lęk separacyjny powoduje u dziecka cierpienie i ma poważne konsekwencje.
Zaburza przechodzenie do kolejnych etapów rozwoju, utrudnia naukę szkolną, hamuje autonomię i podejmowanie samodzielnych decyzji, podejmowanie ról społecznych u młodych dorosłych.
Lęk separacyjny u dzieci i młodzieży powiązany jest z pozabezpiecznym stylem przywiązania. Pozabezpieczny styl przywiązania kształtuje się wskutek braku odpowiedzi rodziców na potrzebę więzi z dzieckiem albo na skutek doświadczania przez dziecko naprzemiennego braku opieki oraz nadmiernej kontroli i opieki niedostosowanej do potrzeby niezależności dziecka.
Lęk separacyjny może poprzedzać agorafobię i zaburzenia paniczne w dorosłości. Połowa dzieci z lekiem separacyjnym cierpi na inne zaburzenia lękowe, głównie lęk napadowy, lęk uogulniony, fobię. Objawy lękowe często występują z zaburzeniami neurorozwojowymi.
W powstawaniu i rozwoju zaburzeń lękowych główną rolę odgrywają czynniki środowiskowe, ale istotna jest również podatność biologiczna : czynniki genetyczne ( gen transportera dopaminy, geny biorące udział w wydzielaniu kortykotropin, geny transportera serotoniny) oraz cechy temperamentu (obawa przed nowymi sytuacjami, zahamowanie, nieśmiałość).
Do czynników środowiskowych zaliczamy: nieprawidłowe postawy opiekunów w postaci nadopiekuńczości ( dziecko nie buduje poczucia kompetencji) lub nadmiernych wymagań, kontroli ( dziecko buduje poczucie niskiej wartości), wrogość i wycofanie rodziców.
Podkreśla się również duże znaczenie występowania zaburzeń lękowych u opiekunów.
Jest to znaczące w związku z przejmowaniem przez dziecko interpretacji świata jako zagrażającego, rodzice mogą nadmiernie chronić dziecko, mogą nadawać zabawie cechy sytuacji zagrażającej (np: uważaj spadniesz), w związku z własnym lekiem mogą modelować unikanie trudnych sytuacji, wzmacniać tendencje dziecka do spania z rodzicami, unikania sytuacji społecznych.
U nastolatków rodzice lękowi mogą zniechęcanie do samodzielności, obrażać się, kiedy nastolatek korzysta ze wsparcia rówieśników poza domem, zniechęcać do wyprowadzki z domu, wyjazdu na studia, korzystania z rozrywek poza domem itp.
U dzieci i młodzieży cierpiących na lęk separacyjny terapeutyczne jest wzmacnianie autonomii dziecka, samodzielności, odbarczanie z poczucia winy i odpowiedzialności za opiekunów, stworzenie doświadczeń z których może się uczyć.
W terapii dzieci z lękiem separacyjnym uczestnictwo rodziców zależy od diagnozy.
Włączenie rodziców w psychoterapię dziecka stwarza sposobność zajęcia się tymi zachowaniami rodziców, które mogą podtrzymywać lęki dziecka.
W przypadku adolescentów pożądane jest wzmocnienie autonomii dziecka bez obecności zbyt zaangażowanego rodzica. Wskazana jest jednak psychoedukacja rodzica. Wielu rodziców boryka się z uczuciem smutku, poczuciem odtrącenia na skutek rozwijającej się autonomii u dziecka.
Psychoterapia wspiera autonomię, poczucie sprawczości, uczy regulować emocje, mentalizować.
Kiedy dziecko lub młody człowiek uzna , że jest sprawczy, zauważy, że potrafi radzić sobie z codziennymi wyzwaniami, wtedy może nie przeżywać leku przed rozstaniem.
Nie musi obawiać się rozstania wtedy, kiedy opiekunowie cieszą się z jego samodzielności, zamiast przeżywać smutek opuszczenia.
Dziecko potrzebuje zdolności rozstawania się bez lęku i zwracania się o pomoc wtedy kiedy jej naprawdę potrzebuje do prawidłowego rozwoju.
( na podst. Psychologia Kliniczna dzieci i młodzieży – I. Grzegorzewska, L. Cierpiałkowska, A. Borkowska, W-wa 2010r. )